Ο αντικομμουνισμός αθώωσε τους δωσίλογους / Σ. Δορδανάς

Μπορεί στο στόμα της ελληνικής κοινωνίας ο δωσιλογισμός να έγινε συνώνυμος με την απεχθέστερη εικόνα της κατοχικής Ελλάδας, ωστόσο ο Έλληνας δοσίλογος σε πολύ λίγες περιπτώσεις λογοδότησε στη Δικαιοσύνη. Τουναντίον υπάρχουν παραδείγματα στα οποία η στολή του δωσίλογου έδωσε τη θέση της στο κοστούμι του πολιτευτή, όπως στην περίπτωση του Κώστα Παπαδόπουλου, ή ακόμα χειρότερα, στην περίπτωση του Ξενοφώντα Γιοσμά, που η στολή του δωσίλογου μετατράπηκε στην παρακρατική καμπαρντίνα που συναντούμε πίσω από τη δολοφονία του Λαμπράκη. Το ακανθώδες όσο και ανεπαρκώς εξερευνημένο ώς τώρα ζήτημα της ατιμωρησίας του δωσιλογισμού στη μετακατοχική, μετεμφυλιακή Ελλάδα έβγαλε από το μπαούλο της πρόσφατης ιστορίας του τόπου μας ο ιστορικός, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Στράτος Ν. Δορδανάς. Η έρευνά του, όπως αποτυπώνεται στο βιβλίο "Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη. Επιβιώσεις του δωσιλογισμού στη Μακεδονία. 1945-1947" (εκδ. Εστία), φιλοτεχνεί με ακρίβεια το πορτραίτο του Μακεδόνα, κυρίως, δωσίλογου, κυρίως όμως φέρνει στο προσκήνιο την ατιμωρησία του, διεισδύοντας στο ιστορικό και πολιτικό παρασκήνιο που την επέβαλε. Ο αντικομουνισμός, σύμφωνα με τον Στράτο Δορδανά, μετατράπηκε σε ισχυρό διαβατήριο στα χέρια των πρώην συνεργατών του κατακτητή, για τον δρόμο προς την ατιμωρησία. Άλλωστε "ο εμφύλιος έπαιξε σημαντικό ρόλο, γιατί αν και το ελληνικό κράτος δεν παραιτήθηκε από τη δίωξη των δωσιλόγων, παρ' όλα αυτά μείωσε στο ελάχιστο τις αντιστάσεις του έναντι του φαινομένου και σε πολλές περιπτώσεις αλώθηκε απ' αυτούς που εξαρχής επιδίωξε να τιμωρήσει".

* Αυτή η στολή γιατί άργησε τόσο πολύ να βγει από το μπαούλο;

Γιατί πλέον ήταν διαθέσιμο το πρωτογενές υλικό πάνω στο οποίο θα μπορούσε να στηριχτεί μια τέτοια έρευνα. Άλλωστε “Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη” είναι συνέχεια του “Έλληνες εναντίον Ελλήνων”, οπότε είναι λογική αυτή η χρονική καθυστέρηση όταν αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες μελέτες. Από την άλλη, τα τελευταία χρόνια έχουν δημοσιευτεί μελέτες που αφορούν στο φαινόμενο του δωσιλογισμού, διοργανώθηκαν συνέδρια είτε με αυτό ως αποκλειστικό αντικείμενο είτε εξετάζοντάς το ως σημαντική πτυχή της δεκαετίας του '40. Γενικά έχουν ωριμάσει και ιστοριογραφικά οι συνθήκες, αλλά και η ίδια η κοινωνία μπορεί πλέον να υποδεχτεί σε γενικές γραμμές με μια ψύχραιμη και ώριμη ματιά τέτοιου είδους μελέτες, δεδομένου ότι η γενιά που είχε εμπλακεί στα γεγονότα βιολογικά έχει κλείσει τον κύκλο της και οι νεώτεροι αντιμετωπίζουν τα πράγματα αποστασιοποιημένα, αλλά μερικές φορές όχι και απονευρωμένα.

* Μπορείτε να μας δώσετε το πορτραίτο του Έλληνα δωσίλογου;

Πρόκειται για πλούσιο πορτραίτο, με πάρα πολλά στοιχεία να το περιγράφουν και να το συγκροτούν. Σε γενικές γραμμές δεν αναφέρεται σε ένα ομοιογενές σχήμα αλλά για να το εξετάσει κανείς θα πρέπει να λαμβάνει πάντα υπόψη του τον χρόνο, τον τόπο, τις αιτίες, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δέχτηκε κάποιος να συναποτελέσει ιδεολογικό ή ένοπλο συνοδοιπόρο των κατακτητών. Συνεργάτες των κατακτητών θα μπορούσε κανείς να συναντήσει στις μεγάλες πόλεις για ιδεολογικούς λόγους, αν και αυτές οι περιπτώσεις είναι οι λιγότερες, επειδή κάποιος είδε σ' αυτή τη συνεργασία μια καλή ευκαιρία πλουτισμού, γοητεύτηκε από την περιπέτεια και από τη συμμετοχή στη λεία ή απλώς αποτελούσε ένα λούμπεν προλεταριάτο που εξωθήθηκε σ' αυτή τη λύση απλώς και μόνο για να επιβιώσει. Ο κομμουνισμός, αλλά και η επίφαση του κομμουνιστικού κινδύνου, αποτελεί παράγοντα που θα πρέπει κανείς να λαμβάνει υπόψη του για να ερμηνεύσει το φαινόμενο, ενώ στις τοπικές κοινωνίες και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο προσωπικές, εθνοτικές διαφορές ή η απειλή που συνιστούσε κυρίως για τα συντηρητικά στοιχεία ο ΕΛΑΣ, ήταν δυνατόν να εξωθήσουν στον δωσιλογισμό ακόμα και ολόκληρα χωριά, ιδιαίτερα συντηρητικά, όπως ο Κούκος Κατερίνης με επικεφαλής τουρκόφωνους οπλαρχηγούς.

* Η έρευνά σας και τα συμπεράσματα που προέκυψαν αφορούν τον δωσιλογισμό στη Μακεδονία. Πώς διαφοροποιείται το φαινόμενο από τις αποτυπώσεις του στην υπόλοιπη Ελλάδα;

Η Μακεδονία είναι ένας χαρακτηριστικός χώρος όπου μπορεί κανείς να διακρίνει πάνω - κάτω τους ίδιους λόγους που ωθούν στη συνεργασία αλλά και σαφείς διαφοροποιήσεις σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Δυο - τρία στοιχεία που καθιστούν τη Μακεδονία μοναδική περίπτωση είναι πρώτα απ' όλα ότι η Μακεδονία είναι αποκομμένη από την υπόλοιπη Ελλάδα και υπό τον απόλυτο γερμανικό έλεγχο. Συγκεκριμένα, η γερμανοκρατούμενη κεντροδυτική Μακεδονία και από τον Σεπτέμβριο του 1943 συνολικά αποτέλεσε ένα πεδίο στο οποίο κανείς συναντά την αναβίωση για μια ακόμα φορά των βαλκανικών εθνικισμών, προεξάρχοντος του βουλγαρικού κινδύνου. Αυτά τα ιδιότυπα Τάγματα Ασφαλείας που συγκροτούνται στη Μακεδονία τελούν υπό τον πλήρη γερμανικό έλεγχο και οφείλονται σε καθαρά γερμανική πρωτοβουλία, σε αντίθεση με τα οργανωμένα Τάγματα Ασφαλείας που αν και αυτά συγκροτούνται κατόπιν γερμανικής έγκρισης, τελούν υπό τη “νομιμότητα” της κυβέρνησης Ράλλη.

* Πόσο βαθιά στους μηχανισμούς των κατοχικών δυνάμεων εντάχθηκαν οι Έλληνες δωσίλογοι;

Αφορά κυρίως τον γεωγραφικό παράγοντα και αυτό αναφέρεται σε όσους κατοικούσαν στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Σε γενικές όμως γραμμές οι Έλληνες δωσίλογοι αποτελούν αναλώσιμα “υλικά” που εξυπηρετούν πολιτικές και στρατιωτικές σκοπιμότητες της γερμανικής πλευράς τη δεδομένη στιγμή. Παρ' όλα αυτά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του κατοχικού δράματος.

* Μια από τις πρώτες δεσμεύσεις των μεταπολεμικών κυβερνήσεων στην Ευρώπη ήταν η τιμωρία των δωσίλογων. Στη χώρα μας τι ακριβώς συνέβη;

Συνέβη ακριβώς το ίδιο πράγμα. Και στην Ελλάδα αναλήφθηκαν σαφείς δεσμεύσεις που αποτυπώθηκαν στους γνωστούς νόμους περί της δίωξης των δωσιλόγων, δηλώνοντας την πρόθεση των μεταπολεμικών κυβερνήσεων να τιμωρήσουν τους συνεργάτες των κατακτητών. Αν σε κάτι συγκλίνουν οι δύο περιπτώσεις, Ελλάδας και Ευρώπης, είναι στη χρονική διάρκεια που έλαβε η τιμωρία των δωσιλόγων κι αν σε κάτι αποκλίνουν, είναι στον αριθμό των Ελλήνων δωσιλόγων που τιμωρήθηκαν από τα ειδικά δικαστήρια. Είναι πολύ πιο λίγοι. Αν και τα ειδικά δικαστήρια συγκέντρωσαν χιλιάδες φακέλους και εκατομμύρια σελίδων προανακριτικού υλικού, ένας μικρός μόνο αριθμός αυτών των υποθέσεων έφτασε στις αίθουσες των δικαστηρίων και ακόμα λιγότεροι τιμωρήθηκαν.

* Το διχαστικό κλίμα που επικράτησε στην Ελλάδα πώς αποτυπώνεται στον δωσιλογισμό και πως τον διαφοροποιεί, ενδεχομένως, από τον δωσιλογισμό της υπόλοιπης Ευρώπης;

Ο Εμφύλιος στην Ελλάδα έπαιξε σημαντικό ρόλο, γιατί, αν και το ελληνικό κράτος δεν παραιτήθηκε από τη δίωξη των δωσιλόγων, παρ' όλα αυτά μείωσε στο ελάχιστο τις αντιστάσεις του έναντι του φαινομένου και σε πολλές περιπτώσεις αλώθηκε απ' αυτούς που εξαρχής επιδίωξε να τιμωρήσει. Θα έλεγε κανείς πως κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου η επίσημη επιχειρηματολογία των κατηγορούμενων ως δωσίλογων, πράγματα που αποδέχτηκαν και οι αρχές, ήταν πως το δικό τους έργο την περίοδο της Κατοχής το είχε τώρα αναλάβει το επίσημο κράτος. Τον αντικομμουνισμό, δηλαδή, ο οποίος αποτελεί επίσης τον ίδιο λόγο για τον οποίο από το '47 οι συμμαχικές αρχές παρέχουν κάλυψη σε πρώην Γερμανούς εγκληματίες πολέμου, όχι μόνο δωσιλόγους, θέλοντας να τους χρησιμοποιήσουν στο πλαίσιο του αναδυόμενου ψυχρού πολέμου.

* Η έρευνά σας αποκαλύπτει το μέγεθος της ατιμωρησίας του δωσιλογισμού στη χώρα μας. Διαβάζοντας το βιβλίο σας συναντούμε κραυγαλέες περιπτώσεις, όπως αυτή του Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου ή του Ξενοφώντα Γιοσμά. Ο μεν πρώτος όταν έβγαλε τη στολή του δωσίλογου φόρεσε το κοστούμι του πολιτευτή. Ο δεύτερος ουσιαστικά δεν έβγαλε ποτέ αυτή τη στολή και από δωσίλογος των Γερμανών μετατράπηκε σε παρακρατικό των μετεμφυλιακών κυβερνήσεων, η οργάνωση του οποίου συναντάται στη δολοφονία του Λαμπράκη. Γιατί τελικά το κακό δεν τιμωρήθηκε στη χώρα μας;

Ήδη από το '45 είναι εδραιωμένη στην κοινή γνώμη η αίσθηση της ατιμωρησίας. Αυτή η ατιμωρησία επιβεβαιώθηκε και επαυξήθηκε στη διάρκεια του Εμφυλίου και διαπότισε την κοινωνία και την πολιτική, γιατί οι περισσότεροι από τους σημαντικούς κυρίως πρωταγωνιστές - συνεργάτες των κατακτητών απλώς συγκρότησαν τη νέα μεταπολεμική πολιτικοκοινωνική ελίτ του τόπου. Μέχρι σήμερα είναι χαρακτηριστικό πως η κατηγορία του δωσιλογισμού εξακολουθεί να βρίσκεται σχηματικά στο στόμα της κοινωνίας, να χρησιμοποιείται ευρέως στον πολιτικό χώρο και να θεωρείται κατηγορία που μπορεί να αποδοθεί στους κάθε φορά αντιπάλους ως συνώνυμο της εθνικής μειοδοσίας.

* Η ελληνική κοινωνία πώς στάθηκε απέναντι στον δωσιλογισμό και πώς απέναντι στην ατιμωρησία του;

Η κοινωνία αρχικά παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα τη δίκη σημαινόντων και μη προσώπων από τα ειδικά δικαστήρια δωσιλόγων, ζητώντας πολλές φορές με φορτικότητα και άλλες πάλι ακόμα και ελλείψει στοιχείων την παραδειγματική τιμωρία τους. Κυρίως από το '46 εμπλέκεται στην εμφύλια περιδίνηση και παρασύρεται στα γεγονότα του Εμφυλίου ανήμπορη να απαιτήσει, καθώς αποτελούσε είτε τον εθνικόφρονα στυλοβάτη του επίσημου κράτους είτε τον αριστερό διωκόμενο.

* Τι μερίδιο αναλογεί στην ελληνική Δικαιοσύνη για την ατιμωρησία;

Μέχρι τώρα πιστεύαμε πως η ελληνική Δικαιοσύνη συνέβαλε στην εδραίωση του καθεστώτος της ατιμωρησίας. Εξετάζοντας προσεκτικότερα μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά και στο σύνολό τους, διαπιστώνει κανείς πως δεν είχαν έτσι ακριβώς τα πράγματα. Υπήρξαν έντιμοι δικαστές, που προσπάθησαν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να αποδόσουν δικαιοσύνη τιμωρώντας παραδειγματικά όσους είχαν τραυματίσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το εθνικό γόητρο. Αλλά η Δικαιοσύνη κατέστη το τελευταίο ανάχωμα και εν τέλει αποτέλεσε μέρος και η ίδια του συνολικότερου προβλήματος το οποίο επιδίωξε να επιλύσει. Θεσμικοί και εξωθεσμικοί παράγοντες παρενέβησαν με κραυγαλέο τρόπο στο έργο της και την εμπόδισαν να επιτελέσει την αποστολή της.

* Πόσο απέχει αλήθεια η Ελλάδα του δωσίλογου από την Ελλάδα του λαμόγιου, του κουμπάρου, της διαπλοκής;

Η Ελλάδα του δωσίλογου της δεκαετίας του '40 με τη σημερινή Ελλάδα των πελατειακών σχέσεων και των ευκαιριακών προσεγγίσεων απέχει τόσο όσο η Ελλάδα από ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους. Μπορεί κανείς έχοντας μπροστά στα μάτια του να διανοίγεται η νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία να παρακολουθήσει τη διαδρομή και κυρίως τις συνέχειες αρνητικών φαινομένων που κατέτρυχαν και συνεχίζουν να κατατρύχουν τη χώρα σε όλα τα επίπεδα.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου "H γερμανική στολή στη ναφθαλίνη"

φοιτητές στο Αμχερστ (Μαριλη Μαργωμενου)

Στο σκίτσο του «Θησαυρού», του λευκώματος του Κολεγίου, η καρικατούρα του Αντ. Σαμαρά χτυπάει το μπαλάκι του τένις με μανία, ενώ πίσω του μια ορδή κοριτσιών φωνάζει «Αντονι! Αντονι!». Ετών 18, φαρδύ πουλόβερ, παντελόνι καμπάνα. «Του ευχόμεθα να ανδειχθεί ένας διακεκριμένος γιατρός», γράφουν οι συμμαθητές του.

Το ίδιο ακριβώς ευχόταν και ο πατέρας του, Κ. Σαμαράς, ο διευθυντής της Καρδιολογικής του Ευαγγελισμού το 1970 που ο γιος του τελείωσε το Κολέγιο. Κι έτσι, το Αμχερστ της Μασαχουσέτης έμοιαζε για τον μικρό Αντώνη παράδεισος. Εκείνος θα γινόταν γιατρός και το Κολλέγιο είχε ένα από τα πρώτα ποσοστά φοιτητών που μπαίνουν σε ιατρικές σχολές. Ηταν ήδη πρωταθλητής εφήβων στο τένις και το Αμχερστ είχε τα περισσότερα γήπεδα τένις ανά φοιτητή στην Αμερική. Κι όσο για τις νεαρές κυρίες που φώναζαν «Αντονι! Αντονι!»... μπορεί το Αμχερστ να ήταν κολέγιο αρρένων, αλλά στην περιοχή υπήρχαν δύο κολέγια θηλέων, που καθένα τους ήταν διπλάσιο σε μέγεθος απ’ το Αμχερστ. «Αντιστοιχούσαν τέσσερα κορίτσια σε κάθε αγόρι!», λέει ο Φίλιππος Τσιάρας, ένας από τους φοιτητές που σύντομα θα γινόταν φίλος του. «Και σ’ αυτές τις ηλικίες, η τεστοστερόνη σε κυβερνά».

Αλλά τον άνθρωπο που θα γινόταν ο καλύτερός του φίλος στο Αμχερστ, ο Αντ. Σαμαράς τον ήξερε από παλιά. Βλέπετε, ο Γιώργος Παπανδρέου πέρασε κι αυτός απ’ το Κολέγιο. Ηταν η εποχή που ο Γ. Παπανδρέου ήθελε να γίνει μαθηματικός, καθώς επεδείκνυε χάρες μικρού Ευκλείδη στην τριγωνομετρία. Μόνο που η θητεία του στο Κολέγιο έληξε νωρίς. Δεν πρόλαβε να αποφοιτήσει το ’71 γιατί τρία χρόνια νωρίτερα, το 1968 δύο αστυνομικοί τον έπιασαν με ένα κουβά μπογιά έξω απ’ τον τοίχο του Αρσακείου. Το «Η δημοκρατία θα νι ...» έμεινε στη μέση και το άλλο πρωί ο Γιώργος γύρισε ξυλοφορτωμένος σπίτι. Τότε η Μαργαρίτα αποφάσισε πως ήλθε η ώρα να τον στείλει πακέτο στην άλλη όχθη του Ατλαντικού, στο Σικάγο.

Τα φλερτ

Για τον μικρό Αντώνη, η μετάλλαξη του παλιού του συμμαθητή πρέπει να ήταν τεράστια έκπληξη – ο Γ. Παπανδρέου στο Κολέγιο ήταν ένα φοβισμένο παιδί. Ενώ στο Αμχερστ… Ο Στ. Μανουηλίδης, ο τέταρτος της παρέας, θυμάται μια εξαιρετικά διαφωτιστική ιστορία. Ηταν το βράδυ που ο Γιώργος εμφανίστηκε με δύο κοπέλες πολύ προκλητικά ντυμένες. «Αρχισαν να μας φλερτάρουν», λέει. «Τις καταφέραμε και μας έδωσαν τα τηλέφωνά τους». Οι νεαροί γύρισαν στην εστία πολύ περήφανοι για το κατόρθωμά τους. «Την άλλη μέρα», θυμάται ο Στ. Μανουηλίδης, «πήρα τηλέφωνο. Ο ένας αριθμός έβγαινε σε μια εκκλησία και στον άλλο απαντούσε μία συνταξιούχος. Ο Γιώργος είχε στήσει όλο το σκηνικό»!

Εννοείται πως ο Γ. Παπανδρέου είχε ήδη αποφασίσει πως δεν θα γίνει μαθηματικός – στο Αμχερστ σπούδασε κοινωνιολογία και αποφοίτησε το 1975. Αλλά και ο Αντ. Σαμαράς πια δεν ήθελε να γίνει γιατρός. Επειτα από μια διάλεξη του John Kenneth Galbraith, εντυπωσιάστηκε τόσο, που στράφηκε στα οικονομικά. Θα τελείωνε το Αμχερστ τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1974. Αλλά ήδη από τους πρώτους μήνες εκεί, το «γκραντζ» στυλ του Γιώργου θα τον εντυπωσίαζε, καθώς εκείνος είχε περάσει όλη την εφηβεία του στο «κολεγιακό» στυλ των Αθηνών. Ο νεαρός κύριος Παπανδρέου είχε αποφασίσει να βγάλει όλο το πανεπιστήμιο με δύο τζιν κι ένα πουλόβερ. Κι όταν τον τελευταίο χρόνο στο Αμχερστ απέκτησαν πια τρύπες σε γόνατα και αγκώνες, εκείνος αρνήθηκε και να τα πετάξει και να τους βάλει μπαλώματα. Συνέχισε να τα φοράει με τις τρύπες! «Δεν ήταν επιδειξιομανής, δεν εξαρτιόταν από κανέναν» – έτσι τον περιέγραψε προ ετών ο Αντ. Σαμαράς. «Συχνά διαφωνούσαμε. Αλλά ήταν επαναστάτης κι έξω καρδιά».

Στα δύσκολα

Κι έτσι κάπως, οι δυο τους, ο Φ. Τσιάρας και ο Στ. Μανουηλίδης έγιναν αχώριστη τετράδα – «η πιο στενή μου παρέα», όπως λέει ο Γ. Παπανδρέου. «Παρέα για να βρεθούμε με κοπέλες, για να οργανώσουμε πλάκες…». Και, κυρίως, παρέα στα δύσκολα. Γιατί το Αμχερστ ήθελε πολύ διάβασμα. Πέντε χιλιάδες σελίδες ύλη την εβδομάδα, τάξεις με 20 φοιτητές να μη μπορείς να κρυφτείς πουθενά και ανταγωνισμός μέχρις εσχάτων για μια συστατική επιστολή. «Μέχρι και λατινικά μιλούσαν μερικοί», λέει ο Φ. Τσιάρας. «Είχαμε πολλά σπασικλάκια».

Ο Γιώργος στα μαθήματα καθόταν στην πρώτη σειρά – έτσι τον θυμάται ο Ρον Τίρσκι ο καθηγητής του στην Ευρωπαϊκή Πολιτική. «Δεν ήταν ο καλύτερος φοιτητής», λέει. «Ηταν όμως ο καλύτερος στο να πιάνει φιλίες»! Εξ ου και η συχνή εναλλαγή συγκατοίκων: μετά ένα μαύρο από το Τενεσί κι έναν Εβραίο από τη Νέα Υόρκη, ο Αντ. Σαμαράς θα μοιραζόταν το δωμάτιο του Γ. Παπανδρέου. Οποιος περνούσε την πόρτα τους στην εστία Πρατ, δύσκολα ξεχνούσε την εμπειρία: τα βιβλία έκαναν λόφους στο πάτωμα, ενώ τα ρούχα μαζί με τα σεντόνια δημιουργούσαν το τέλειο καμουφλάζ για τα κρεβάτια. Αλλά όπως έλεγαν, «το δωμάτιο είναι μόνο για διάβασμα». Ολα τα άλλα, γίνονταν στα «mixers»: στα μεικτά πάρτι των φοιτητών του Αμχερστ με τα κολέγια θηλέων της περιοχής. Η Λούκα Κατσέλη, που ήταν στο κολέγιο Smith θα θυμάται καλά τις αξημέρωτες νύχτες των «mixers». Ο Γ. Παπανδρέου τραγουδούσε κι έπαιζε κιθάρα. Ο Αντ. Σαμαράς ήδη απ’ το Κολέγιο έπαιζε ντραμς. Η κοινή τους πείρα απέδειξε πως με μερικές νότες απ’ τους Στόουνς, λίγους στίχους των Μπιτλς και την ένταση του Σαββόπουλου, η πιθανότητα χυλόπιτας μειωνόταν στο ελάχιστο!

Και βέβαια, υπήρχε και το απαραίτητο επαναστατικό στίγμα. Γιατί εκείνη την εποχή το Αμχερστ ήταν σε αναβρασμό. Ο Γ. Παπανδρέου έκανε ραδιοφωνική εκπομπή κάθε Παρασκευή με μηνύματα κατά της Χούντας και μοίραζε φυλλάδια του ΠΑΚ. Ο Αντώνης Σαμαράς τον θυμάται όταν πήγαιναν στην αμερικανική βάση Westover έξω απ’ τη Βοστώνη για να εμποδίσουν τα Β52 να πετάξουν για το Λάος και την Καμπότζη: συμβούλευε όσους δεν είχαν αμερικανική υπηκοότητα να φύγουν, για να μην τους απελάσουν από τις ΗΠΑ. Μερικές ώρες μετά, ήταν όλοι τους ξαπλωμένοι στον αεροδιάδρομο του Westover – ένα ανθρώπινο στρώμα από χίλιους φοιτητές. Και, βέβαια, όλοι μαζί συνελήφθησαν – αλλά για καλή τους τύχη η τοπική φυλακή είχε ένα κελί δέκα τετραγωνικών όλο κι όλο, κι έτσι το επαναστατικό τσούρμο αφέθηκε ελεύθερο.

Οι επαναστατικές ζυμώσεις γίνονταν στην «Bell’s House Pizza», την πιτσαρία του Χρήστου Μπελ, που ήταν ξάδελφος του Νίκου Μπελογιάννη. Το μότο στη μαρκίζα έλεγε «κάθε πίτσα έχει τη δική της γεύση. Γιατί να μη δοκιμάσετε την καλύτερη;», μέχρι κι ο Ανδρέας Παπανδρέου «δοκίμασε την καλύτερη». Ο Γιώργος τον πήγε εκεί όταν επισκέφθηκε το Αμχερστ για να κάνει επαφές με την ομάδα του ΠΑΚ. Εκείνες τις μέρες που στο Αμχερστ, όλοι μιλούσαν για τον σοσιαλιστή ηγέτη, ο Γιώργος ήταν παράξενα σιωπηλός. Οταν ο Αντώνης Σαμαράς, μεταξύ αστείου και σοβαρού, του είπε «Γιώργο, να δεις που εμείς οι δυο τελικά θα βρεθούμε μαζί στη Βουλή», η απάντηση του νεαρού Παπανδρέου ήταν κοφτή: «Αντώνη εμείς δεν θα βρεθούμε ποτέ μαζί στη Βουλή. Γιατί εγώ δεν πρόκειται να μπω στην πολιτική ποτέ μου».

Κάποτε στην Αμερική

Τριαντα τρία χρόνια μετά, το παιδί που θα γινόταν μαθηματικός, έγινε πρωθυπουργός, κι ο νεαρός που θα γινόταν γιατρός, παλεύει να γίνει ο βασικός του αντίπαλος.

Οπως ο χρόνος δίδαξε στον Γ. Παπανδρέου και στον Αντ. Σαμαρά, υπάρχουν πολύ λίγα πράγματα σ’ αυτή τη ζωή που δεν αλλάζουν. Ενα απ’ αυτά είναι πως έπειτα από κάθε τους μάχη στη Βουλή, οι δυο τους πάντα θα μπορούν να κάθονται στο ίδιο τραπέζι στο κυλικείο.

Αλλωστε, ο κ. Σαμαράς το είχε πει σε μια παλιά συνέντευξη: «Οταν οι άλλοι βουλευτές μάς βλέπουν μαζί να γελάμε, δεν καταλαβαίνουν τι γίνεται. Αλλά εμείς δεν γελάμε για την πολιτική. Γελάμε γιατί θυμόμαστε κάτι παλιές φιλενάδες. Αλλες απ’ το κολέγιο Holyoke, άλλες απ’ το κολέγιο Smith…»

Ο Αντονι και ο Γιώργος, φοιτητές στο Αμχερστ -

H παρέα των Γ. Παπανδρέου και Αντ. Σαμαρά, η συγκατοίκησή τους και τα ευτράπελα της πανεπιστημιακής ζωής

Της Μαριλης Μαργωμενου