Μπορεί στο στόμα της ελληνικής κοινωνίας ο δωσιλογισμός να έγινε συνώνυμος με την απεχθέστερη εικόνα της κατοχικής Ελλάδας, ωστόσο ο Έλληνας δοσίλογος σε πολύ λίγες περιπτώσεις λογοδότησε στη Δικαιοσύνη. Τουναντίον υπάρχουν παραδείγματα στα οποία η στολή του δωσίλογου έδωσε τη θέση της στο κοστούμι του πολιτευτή, όπως στην περίπτωση του Κώστα Παπαδόπουλου, ή ακόμα χειρότερα, στην περίπτωση του Ξενοφώντα Γιοσμά, που η στολή του δωσίλογου μετατράπηκε στην παρακρατική καμπαρντίνα που συναντούμε πίσω από τη δολοφονία του Λαμπράκη. Το ακανθώδες όσο και ανεπαρκώς εξερευνημένο ώς τώρα ζήτημα της ατιμωρησίας του δωσιλογισμού στη μετακατοχική, μετεμφυλιακή Ελλάδα έβγαλε από το μπαούλο της πρόσφατης ιστορίας του τόπου μας ο ιστορικός, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Στράτος Ν. Δορδανάς. Η έρευνά του, όπως αποτυπώνεται στο βιβλίο "Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη. Επιβιώσεις του δωσιλογισμού στη Μακεδονία. 1945-1947" (εκδ. Εστία), φιλοτεχνεί με ακρίβεια το πορτραίτο του Μακεδόνα, κυρίως, δωσίλογου, κυρίως όμως φέρνει στο προσκήνιο την ατιμωρησία του, διεισδύοντας στο ιστορικό και πολιτικό παρασκήνιο που την επέβαλε. Ο αντικομουνισμός, σύμφωνα με τον Στράτο Δορδανά, μετατράπηκε σε ισχυρό διαβατήριο στα χέρια των πρώην συνεργατών του κατακτητή, για τον δρόμο προς την ατιμωρησία. Άλλωστε "ο εμφύλιος έπαιξε σημαντικό ρόλο, γιατί αν και το ελληνικό κράτος δεν παραιτήθηκε από τη δίωξη των δωσιλόγων, παρ' όλα αυτά μείωσε στο ελάχιστο τις αντιστάσεις του έναντι του φαινομένου και σε πολλές περιπτώσεις αλώθηκε απ' αυτούς που εξαρχής επιδίωξε να τιμωρήσει".
* Αυτή η στολή γιατί άργησε τόσο πολύ να βγει από το μπαούλο;
Γιατί πλέον ήταν διαθέσιμο το πρωτογενές υλικό πάνω στο οποίο θα μπορούσε να στηριχτεί μια τέτοια έρευνα. Άλλωστε “Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη” είναι συνέχεια του “Έλληνες εναντίον Ελλήνων”, οπότε είναι λογική αυτή η χρονική καθυστέρηση όταν αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες μελέτες. Από την άλλη, τα τελευταία χρόνια έχουν δημοσιευτεί μελέτες που αφορούν στο φαινόμενο του δωσιλογισμού, διοργανώθηκαν συνέδρια είτε με αυτό ως αποκλειστικό αντικείμενο είτε εξετάζοντάς το ως σημαντική πτυχή της δεκαετίας του '40. Γενικά έχουν ωριμάσει και ιστοριογραφικά οι συνθήκες, αλλά και η ίδια η κοινωνία μπορεί πλέον να υποδεχτεί σε γενικές γραμμές με μια ψύχραιμη και ώριμη ματιά τέτοιου είδους μελέτες, δεδομένου ότι η γενιά που είχε εμπλακεί στα γεγονότα βιολογικά έχει κλείσει τον κύκλο της και οι νεώτεροι αντιμετωπίζουν τα πράγματα αποστασιοποιημένα, αλλά μερικές φορές όχι και απονευρωμένα.
* Μπορείτε να μας δώσετε το πορτραίτο του Έλληνα δωσίλογου;
Πρόκειται για πλούσιο πορτραίτο, με πάρα πολλά στοιχεία να το περιγράφουν και να το συγκροτούν. Σε γενικές γραμμές δεν αναφέρεται σε ένα ομοιογενές σχήμα αλλά για να το εξετάσει κανείς θα πρέπει να λαμβάνει πάντα υπόψη του τον χρόνο, τον τόπο, τις αιτίες, τις συνθήκες κάτω από τις οποίες δέχτηκε κάποιος να συναποτελέσει ιδεολογικό ή ένοπλο συνοδοιπόρο των κατακτητών. Συνεργάτες των κατακτητών θα μπορούσε κανείς να συναντήσει στις μεγάλες πόλεις για ιδεολογικούς λόγους, αν και αυτές οι περιπτώσεις είναι οι λιγότερες, επειδή κάποιος είδε σ' αυτή τη συνεργασία μια καλή ευκαιρία πλουτισμού, γοητεύτηκε από την περιπέτεια και από τη συμμετοχή στη λεία ή απλώς αποτελούσε ένα λούμπεν προλεταριάτο που εξωθήθηκε σ' αυτή τη λύση απλώς και μόνο για να επιβιώσει. Ο κομμουνισμός, αλλά και η επίφαση του κομμουνιστικού κινδύνου, αποτελεί παράγοντα που θα πρέπει κανείς να λαμβάνει υπόψη του για να ερμηνεύσει το φαινόμενο, ενώ στις τοπικές κοινωνίες και ιδιαίτερα στην ύπαιθρο προσωπικές, εθνοτικές διαφορές ή η απειλή που συνιστούσε κυρίως για τα συντηρητικά στοιχεία ο ΕΛΑΣ, ήταν δυνατόν να εξωθήσουν στον δωσιλογισμό ακόμα και ολόκληρα χωριά, ιδιαίτερα συντηρητικά, όπως ο Κούκος Κατερίνης με επικεφαλής τουρκόφωνους οπλαρχηγούς.
* Η έρευνά σας και τα συμπεράσματα που προέκυψαν αφορούν τον δωσιλογισμό στη Μακεδονία. Πώς διαφοροποιείται το φαινόμενο από τις αποτυπώσεις του στην υπόλοιπη Ελλάδα;
Η Μακεδονία είναι ένας χαρακτηριστικός χώρος όπου μπορεί κανείς να διακρίνει πάνω - κάτω τους ίδιους λόγους που ωθούν στη συνεργασία αλλά και σαφείς διαφοροποιήσεις σε σχέση με την υπόλοιπη Ελλάδα. Δυο - τρία στοιχεία που καθιστούν τη Μακεδονία μοναδική περίπτωση είναι πρώτα απ' όλα ότι η Μακεδονία είναι αποκομμένη από την υπόλοιπη Ελλάδα και υπό τον απόλυτο γερμανικό έλεγχο. Συγκεκριμένα, η γερμανοκρατούμενη κεντροδυτική Μακεδονία και από τον Σεπτέμβριο του 1943 συνολικά αποτέλεσε ένα πεδίο στο οποίο κανείς συναντά την αναβίωση για μια ακόμα φορά των βαλκανικών εθνικισμών, προεξάρχοντος του βουλγαρικού κινδύνου. Αυτά τα ιδιότυπα Τάγματα Ασφαλείας που συγκροτούνται στη Μακεδονία τελούν υπό τον πλήρη γερμανικό έλεγχο και οφείλονται σε καθαρά γερμανική πρωτοβουλία, σε αντίθεση με τα οργανωμένα Τάγματα Ασφαλείας που αν και αυτά συγκροτούνται κατόπιν γερμανικής έγκρισης, τελούν υπό τη “νομιμότητα” της κυβέρνησης Ράλλη.
* Πόσο βαθιά στους μηχανισμούς των κατοχικών δυνάμεων εντάχθηκαν οι Έλληνες δωσίλογοι;
Αφορά κυρίως τον γεωγραφικό παράγοντα και αυτό αναφέρεται σε όσους κατοικούσαν στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Σε γενικές όμως γραμμές οι Έλληνες δωσίλογοι αποτελούν αναλώσιμα “υλικά” που εξυπηρετούν πολιτικές και στρατιωτικές σκοπιμότητες της γερμανικής πλευράς τη δεδομένη στιγμή. Παρ' όλα αυτά αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του κατοχικού δράματος.
* Μια από τις πρώτες δεσμεύσεις των μεταπολεμικών κυβερνήσεων στην Ευρώπη ήταν η τιμωρία των δωσίλογων. Στη χώρα μας τι ακριβώς συνέβη;
Συνέβη ακριβώς το ίδιο πράγμα. Και στην Ελλάδα αναλήφθηκαν σαφείς δεσμεύσεις που αποτυπώθηκαν στους γνωστούς νόμους περί της δίωξης των δωσιλόγων, δηλώνοντας την πρόθεση των μεταπολεμικών κυβερνήσεων να τιμωρήσουν τους συνεργάτες των κατακτητών. Αν σε κάτι συγκλίνουν οι δύο περιπτώσεις, Ελλάδας και Ευρώπης, είναι στη χρονική διάρκεια που έλαβε η τιμωρία των δωσιλόγων κι αν σε κάτι αποκλίνουν, είναι στον αριθμό των Ελλήνων δωσιλόγων που τιμωρήθηκαν από τα ειδικά δικαστήρια. Είναι πολύ πιο λίγοι. Αν και τα ειδικά δικαστήρια συγκέντρωσαν χιλιάδες φακέλους και εκατομμύρια σελίδων προανακριτικού υλικού, ένας μικρός μόνο αριθμός αυτών των υποθέσεων έφτασε στις αίθουσες των δικαστηρίων και ακόμα λιγότεροι τιμωρήθηκαν.
* Το διχαστικό κλίμα που επικράτησε στην Ελλάδα πώς αποτυπώνεται στον δωσιλογισμό και πως τον διαφοροποιεί, ενδεχομένως, από τον δωσιλογισμό της υπόλοιπης Ευρώπης;
Ο Εμφύλιος στην Ελλάδα έπαιξε σημαντικό ρόλο, γιατί, αν και το ελληνικό κράτος δεν παραιτήθηκε από τη δίωξη των δωσιλόγων, παρ' όλα αυτά μείωσε στο ελάχιστο τις αντιστάσεις του έναντι του φαινομένου και σε πολλές περιπτώσεις αλώθηκε απ' αυτούς που εξαρχής επιδίωξε να τιμωρήσει. Θα έλεγε κανείς πως κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου η επίσημη επιχειρηματολογία των κατηγορούμενων ως δωσίλογων, πράγματα που αποδέχτηκαν και οι αρχές, ήταν πως το δικό τους έργο την περίοδο της Κατοχής το είχε τώρα αναλάβει το επίσημο κράτος. Τον αντικομμουνισμό, δηλαδή, ο οποίος αποτελεί επίσης τον ίδιο λόγο για τον οποίο από το '47 οι συμμαχικές αρχές παρέχουν κάλυψη σε πρώην Γερμανούς εγκληματίες πολέμου, όχι μόνο δωσιλόγους, θέλοντας να τους χρησιμοποιήσουν στο πλαίσιο του αναδυόμενου ψυχρού πολέμου.
* Η έρευνά σας αποκαλύπτει το μέγεθος της ατιμωρησίας του δωσιλογισμού στη χώρα μας. Διαβάζοντας το βιβλίο σας συναντούμε κραυγαλέες περιπτώσεις, όπως αυτή του Κωνσταντίνου Παπαδόπουλου ή του Ξενοφώντα Γιοσμά. Ο μεν πρώτος όταν έβγαλε τη στολή του δωσίλογου φόρεσε το κοστούμι του πολιτευτή. Ο δεύτερος ουσιαστικά δεν έβγαλε ποτέ αυτή τη στολή και από δωσίλογος των Γερμανών μετατράπηκε σε παρακρατικό των μετεμφυλιακών κυβερνήσεων, η οργάνωση του οποίου συναντάται στη δολοφονία του Λαμπράκη. Γιατί τελικά το κακό δεν τιμωρήθηκε στη χώρα μας;
Ήδη από το '45 είναι εδραιωμένη στην κοινή γνώμη η αίσθηση της ατιμωρησίας. Αυτή η ατιμωρησία επιβεβαιώθηκε και επαυξήθηκε στη διάρκεια του Εμφυλίου και διαπότισε την κοινωνία και την πολιτική, γιατί οι περισσότεροι από τους σημαντικούς κυρίως πρωταγωνιστές - συνεργάτες των κατακτητών απλώς συγκρότησαν τη νέα μεταπολεμική πολιτικοκοινωνική ελίτ του τόπου. Μέχρι σήμερα είναι χαρακτηριστικό πως η κατηγορία του δωσιλογισμού εξακολουθεί να βρίσκεται σχηματικά στο στόμα της κοινωνίας, να χρησιμοποιείται ευρέως στον πολιτικό χώρο και να θεωρείται κατηγορία που μπορεί να αποδοθεί στους κάθε φορά αντιπάλους ως συνώνυμο της εθνικής μειοδοσίας.
* Η ελληνική κοινωνία πώς στάθηκε απέναντι στον δωσιλογισμό και πώς απέναντι στην ατιμωρησία του;
Η κοινωνία αρχικά παρακολουθούσε με κομμένη την ανάσα τη δίκη σημαινόντων και μη προσώπων από τα ειδικά δικαστήρια δωσιλόγων, ζητώντας πολλές φορές με φορτικότητα και άλλες πάλι ακόμα και ελλείψει στοιχείων την παραδειγματική τιμωρία τους. Κυρίως από το '46 εμπλέκεται στην εμφύλια περιδίνηση και παρασύρεται στα γεγονότα του Εμφυλίου ανήμπορη να απαιτήσει, καθώς αποτελούσε είτε τον εθνικόφρονα στυλοβάτη του επίσημου κράτους είτε τον αριστερό διωκόμενο.
* Τι μερίδιο αναλογεί στην ελληνική Δικαιοσύνη για την ατιμωρησία;
Μέχρι τώρα πιστεύαμε πως η ελληνική Δικαιοσύνη συνέβαλε στην εδραίωση του καθεστώτος της ατιμωρησίας. Εξετάζοντας προσεκτικότερα μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά και στο σύνολό τους, διαπιστώνει κανείς πως δεν είχαν έτσι ακριβώς τα πράγματα. Υπήρξαν έντιμοι δικαστές, που προσπάθησαν να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να αποδόσουν δικαιοσύνη τιμωρώντας παραδειγματικά όσους είχαν τραυματίσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο το εθνικό γόητρο. Αλλά η Δικαιοσύνη κατέστη το τελευταίο ανάχωμα και εν τέλει αποτέλεσε μέρος και η ίδια του συνολικότερου προβλήματος το οποίο επιδίωξε να επιλύσει. Θεσμικοί και εξωθεσμικοί παράγοντες παρενέβησαν με κραυγαλέο τρόπο στο έργο της και την εμπόδισαν να επιτελέσει την αποστολή της.
* Πόσο απέχει αλήθεια η Ελλάδα του δωσίλογου από την Ελλάδα του λαμόγιου, του κουμπάρου, της διαπλοκής;
Η Ελλάδα του δωσίλογου της δεκαετίας του '40 με τη σημερινή Ελλάδα των πελατειακών σχέσεων και των ευκαιριακών προσεγγίσεων απέχει τόσο όσο η Ελλάδα από ιδρύσεως του νεοελληνικού κράτους. Μπορεί κανείς έχοντας μπροστά στα μάτια του να διανοίγεται η νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία να παρακολουθήσει τη διαδρομή και κυρίως τις συνέχειες αρνητικών φαινομένων που κατέτρυχαν και συνεχίζουν να κατατρύχουν τη χώρα σε όλα τα επίπεδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου